W internetowym plebiscycie wydawnictwa słownikarskiego Van Dale niemal 30% głosujących Holendrów uznało, że słowem, które najlepiej reprezentuje rok 2020, jest określenie anderhalvemetersamenleving (anderhalvemeter ‘półtora metra’ i samenleving ‘społeczeństwo’) – symbol dystansu fizycznego, który holenderski rząd wprowadził wiosną 2020 r. w przestrzeni publicznej. Zwycięskie słowo zdystansowało zdobywcę drugiego miejsca – jest nim także złożenie fabeltjesfuik (fabeltjes ‘banialuki’ i fuik ‘pułapka, matnia’, 11%), powstałe dla opisu działania mediów społecznościowych, które polega na tym, że zwolennikom teorii spiskowych podsuwane są treści wspierające tego rodzaju koncepcje, co umacnia wiarę w ich rzekomą słuszność. Trzecie miejsce zajął rzeczownik viruswappie (virus ‘wirus’ + wappie ‘oszołom, człowiek niespełna rozumu’, 10,6%), pejoratywne określenie osoby, która uważa, że pandemia jest wymysłem lub narzędziem wrogiego spisku – jednym słowem, potoczny niderlandzki odpowiednik internacjonalizmu covidiot ‘covidiota’, który zresztą znalazł się na krótkiej liście 20 słów na miejscu 7 (covidioot, 6,1%).
Jak wszędzie w tym roku naznaczonym przez epidemię koronawirusa, także w Holandii większość słów z ostatecznej plebiscytowej dwudziestki dotyczy życia pod znakiem COVID-19. Powyżej 5% głosów (oddano ich łącznie 12 tys.) zdobyło słowo blokjesverjaardag ‘urodziny w blokach’ (8,7%), czyli rozłożone na cały dzień przyjęcie urodzinowe, na które goście przybywają wyznaczonymi grupkami w ustalonych porach, by uniknąć zbyt dużego zgromadzenia. (Dla odmiany ludzie bagatelizujący ryzyko zakażenia wybierają lockdownfeestje, czyli imprezę organizowaną wbrew zasadom lockdownu). Na kolejnym miejscu uplasował się rzeczownik hoestschaamte ‘wstyd, że się kaszle’ (7,4%), zbudowany analogicznie do odnotowanych we wcześniejszych latach: wstydu z powodu jedzenia mięsa (vleesschaamte), latania samolotem (vliegschaamte, odpowiednik szw. fliegskam) czy zamawiania jedzenia i zakupów z dostawą do domu (bezorgschaamte). Warto przy okazji zauważyć, że produktywny w tworzeniu nowych słów człon -schaamte ‘wstyd’ został słowem roku 2019 w równoległym plebiscycie organizowanym przez stowarzyszenie Onze Taal (Nasz język). Wstyd, że się kaszle wyraża zakłopotanie i dyskomfort, które odczuwa ktoś, kogo w miejscu publicznym złapie kaszel i z tego powodu mógłby zostać posądzony, że naraża innych na zakażenie koronawirusem. Czy można sobie wyobrazić, że w polszczyźnie pojawiłaby się potrzeba nazwania takiej postawy? Wszystkim zapewne znane jest za to inne uczucie, dla którego Holendrzy ukuli określenie coronamoe ‘zmęczony koroną’ – tak mówi się, gdy ktoś ma dość słuchania, czytania i rozmów o wiadomym wirusie.
Zabawnym określeniem nawracającego, i niezabawnego, lockdownu jest jojolockdown, słowo nie wymagające tłumaczenia. Życie towarzyskie za korony świetnie oddaje z jednej strony raambezoek ‘wizyta przez okno’ (swoją drogą z dawnej holenderskiej, kalwinistycznej tradycji przetrwała szczególna funkcja frontowego okna jako wizytówki całego domostwa), z drugiej zaś – eenzaamheidsvirus ‘wirus samotności’, odczucie doznawane podczas lockdownu lub samokwarantanny (zelfquarantaine; dla odmiany w polszczyźnie przyjęła się samoizolacja) szczególnie przez osoby mieszkające w pojedynkę.
Słowa wskazane przez Holendrów jako ważne w minionym roku, a nie odwołujące się do pandemii to m.in. stekkergekte ‘mania na punkcie wtyczek’, co ma związek z coraz częstszym przechodzeniem na elektryczność, np. w samochodach, czy klimaatwanhoper (‘pesymista przekonany, że katastrofa klimatyczna z winy człowieka jest nieodwracalna’). Odbiciem wydarzeń w USA jest czasownik racismeknielen ‘uklęknąć w proteście wobec rasizmu’, opisujący zachowanie sportowców solidaryzujących się z ruchem Black Lives Matter po wybuchu masowych protestów przeciwko systemowej dyskryminacji i przemocy policyjnej.
Słowo roku 2020 w belgijskiej Flandrii
Z kolei we flamandzkojęzycznej Belgii na słowo roku 2020 wybrano tchnący serdeczną zażyłością rzeczownik osobowy knuffelcontact (knuffel ‘przytulanie’ + contact ‘kontakt, wybrana osoba’; ‘przyjaciel do przytulania, przytulacz’). Belgowie frankofońscy posługują się nienacechowanym emocjonalnie wyrażeniem contact rapproché ‘bliski kontakt’. Belgijskie prawo stanowi, że w czasie pandemii koronawirusa każdy obywatel może wskazać jedną osobę, która ma wolny wstęp do jego domu i wobec której nie obowiązuje zasada epidemiologicznego dystansu. Słowa knuffelcontact użył zaledwie w październiku ub.r. belgijski minister zdrowia Frank Vandenbroucke, mówiąc o tym, jak duże znaczenie dla naszego dobrostanu ma możność przytulenia (się do) kogoś. Flamandzkojęzyczni Belgowie, którzy w poprzednich plebiscytach chętnie nagradzali słowa odwołujące się do rodziny, pomocy, solidarności i bliskości, oddali na kumpla do uścisku aż 52% głosów. W pierwszej piątce znalazły się także słowa znane z listy holenderskiej: covidioot (8,6%), hoestschaamte (7,3%), lockdownfeestje (5,5%) i zwycięskie u Holendrów anderhalvemetersamenleving (tu 5,1%).
Więcej: wyniki plebiscytu wydawnictwa Van Dale; informacja anglojęzyczna (1) i (2).
Za cenne uwagi serdecznie dziękuję pani Małgorzacie Doszczak, autorce bloga Allochtonka.