Czeskie słowo roku opisała dla nas Milena Hebal-Jezierska z ISZiP UW.
W Czechach słowo roku jest wybierane zarówno przez czytelników portalu lidovky.cz, jak i przez jego redakcję. Wybór obu wyrazów w 2019 roku nie zaskakuje. Wpisuje się bowiem w tendencję, która jest charakterystyczna dla tego konkursu od wielu lat. Redakcja zatem wybiera wyraz, który odzwierciedla poważne zjawisko istotne dla danego roku: w tym roku jest to klima ‘klimat’. Czytelnicy natomiast wybierają słowo, dzięki któremu przez kilka miesięcy się śmiali, stroili sobie żarty, tworzyli memy, pobudzali swoją kreatywność. Tym wyrazem zostało nim słowo motýle ‘dosł. niepoprawny biernik lm od motyl’ wypowiedziane przez czeskiego premiera, Andrieja Babiša. Jest to następny cytat znanego polityka, który zostaje umieszczony na liście słów roku. Andriej Babiš po raz kolejny jest autorem słowa roku, wcześniej, w 2017 r., wygrało jego powiedzenie sorry jako ‘no sorry’.
Słowo motýle Andriej Babiš wypowiedział w trakcie przemówienia podczas oficjalnego rocznicowego spotkania Czesko-Niemieckiej Izby Handlowo-Przemysłowej. Fragment, w którym pojawiło się to słowo, dotyczył przyrody. Forma motýle wzbudziła powszechną wesołość, ponieważ jest ona niepoprawnie utworzoną liczbą mnogą czeskiego słowa motýl. Poprawna forma biernika liczby mnogiej to: motýly, mianownika liczby mnogiej (w żartach częściej stosowana) — motýli. Źródłem tego błędu jest język słowacki — rodzimy język premiera Andrieja Babiša. Jest to kolejna wpadka językowa tego polityka. Wszystkie one są zawsze szeroko komentowane i często stają się źródłem drwin. I tym razem cytat niezwykle szybko się rozprzestrzenił. Wyraz motýle oraz całe zdanie, w którym się on pojawił, My chceme znovu motýle, stało się zarzewiem kpin na wielu polach. Na jednej z demonstracji pojawił się na przykład transparent, w którym zostaje wykorzystana niepoprawna liczba mnoga wyrazu ‘motyl’ i ‘pszczoła’, co pozwala na zrymowanie z wyrazem ‘cela’, Motýle a včele chtěj Babiše v cele, ‘Motyly a pszczeli chcą Babiša w celi; motyli i pszczoły dla Babiša pragną celi zacisza’. Do drwienia z premierowskich słów wykorzystano także sztukę, kultowe czeskie i zagraniczne filmy oraz legendarny telewizyjny turniej Kolotoč. Przykładem mogą być tak zwane kolaże Tomáša Břínka, który postać premiera i jego słowa motýle wstawił do kawałków z filmów Kolja. Babiš występuje również z Winnetou i Old Shatterhandem oraz innymi bohaterami sławnych filmów.
Bajka o Motylu Emanuelu i Makowej Panience służy między innymi do żartobliwego wytłumaczenia, skąd się wziął neologizm fleksyjny motýle. Kultowemu Motylowi Emanuelowi dowcipnisie zabierają inicjalne e-, z czego powstaje Motýle Manuel. Legendarny kwiz telewizyjny Kolotoč również zostaje wykorzystany do wyśmiania słów premiera. Zmodyfikowane zdjęcia ukazują premiera Babiša jako uczestnika gry, któremu nie udaje się rozwiązać powiedzenia Motýli v bříše ‘Motyle w brzuchu’ ze względu na zastosowanie niepoprawnej końcówki fleksyjnej. Nawet firma Vodňanské kuře, pośrednio łączona z Babišem, zostaje przez Břínka przechrzczona na Vodňanské motýle.
Wśród drwin i krytyki można usłyszeć jednak głos usprawiedliwiający formę motýle. Językoznawca, Karel Oliva, przyznaje, że postać motýle nie istnieje w języku czeskim, ale przywołuje w swojej wypowiedzi często stosowaną przez Czechów a niepoprawną postać liczby mnogiej wyrazu sandál, a mianowicie sandále. Ta forma, choć niepoprawna, a niejednokrotnie stosowana przez rodzimych użytkowników języka, nie wzbudza takiej wesołości.
Zespół marketingowy premiera zareagował na krytykę tak samo jak w 2017 roku. I w tym wypadku wyprodukowano koszulki ze słowami premiera, tym razem ze zdaniem Chceme motýle. Krytyka jednak nie ustała, choć z pewnością jest to kwestia czasu. Cytaty-słowa roku żyją bowiem w Czechach intensywnie, ale krótko.
Źródła (dostęp 1-3.01.2020 r.)
https://www.seznamzpravy.cz/clanek/slovem-roku-se-staly-povestne-motyle-85505 https://stars24.cz/aktualne-z-internetu/10740-ma-motyle-v-brise-z-babise-si-kvuli-zkomolenine-utahuje-cele-cesko
