o słowach roku 2015 w kwartalniku UW
2016-02-23
Kwartalnik UW zamieścił artykuł Marka Łazińskiego poświęcony tegorocznym słowom roku. Zapraszamy do lektury!WIĘCEJ
Słowo roku 2015: UCHODŹCA
2016-01-01
UCHODŹCA słowem roku 2015 Kapituła profesorów językoznawców w składzie: Jerzy Bartmiński, Jerzy Bralczyk, Renata Przybylska, Andrzej Markowski, Jan Miodek, Walery Pisarek i Halina Zgółkowa wybrała na słowo roku rzeczownik UCHODŹCA. Po raz pierwszy w historii wybór był jednogłośny. Po raz pierwszy od trzech lat słowem roku nie zostało słowo grudnia, którym był TRYBUNAŁ. Rzeczownik ten znalazł się wśród słów nominowanych przez kapitułę, tak jak FRANKOWICZ (słowo stycznia 2015), IMIGRANT (słowo sierpnia), JOW (słowo maja), SMOG (słowo listopada), TERRORYSTA i WYGASZANIE. UCHODŹCA słowem roku 2015 również w plebiscycie internautów UCHODŹCA, (uchodźcy, a także w pojedynczych wypadkach imigrant, migrant; słowo sierpnia) był najczęściej wskazywanym słowem w plebiscycie internetowym na słowo roku 2015. Kolejnymi najczęściej wybieranymi (i zgłaszanymi) słowami były SMOG (słowo listopada) i JOW (słowo maja). Pierwszą piątkę słów uzupełniają TRYBUNAŁ (trybunał konstytucyjny, Trybunał Konstytucyjny, TK; słowo grudnia) oraz FRANKOWICZ (słowo stycznia) i BANKSTER. W dalszej kolejności były zgłaszane (zgodnie z zasadami naszegoWIĘCEJ
Podsumowanie słów dnia między 5 stycznia 2015 roku a 3 stycznia 2016 roku
2016-01-04
W ciągu minionych pełnych 52 tygodni więcej niż raz w – publikowanym w zakładce Słowa dnia na stronie: nkjp.pl, a od 25 listopada na stronie: slowadnia.clarin-pl.eu – zestawieniu dziennym jednego tygodnia (czasem nawet dwóch, trzech lub czterech – niekoniecznie kolejnych – tygodni) pojawiły się formy następujących wyrazów: nazw własnych i skrótowców: † Władysław Bartoszewski; Raul Castro; Aleksis Cipras; Karolina Lewicka; † Andreas Lubitz; † Borys Niemcow; Ewa Tylman; Olga Tokarczuk; Jerzy Wunderlich; Marian Zembala; Grek; Kurd; Ormianin; Syryjczyk; Alpy; Ateny; Baltimore; Bamako; Bangkok; Bukareszt; Debalcewe (Debalcewo); Donbas; Garissa; Grecja; Katmandu; Kenia; Kuwejt; Malta; Mińsk; Nepal; Paryż; Reunion; Ryga; Schengen; Srebrenica; Synaj; Tatry; Tiencin; Tunezja; Tunis; Turcja; Vanuatu; Łazienkowski (most); AirAsia; Airbus A321; Charie Hebdo; Eurowizja; Germanwings; barszcz Sosnowskiego; Grexit; (XVII) Konkurs Chopinowski; Mocarz, Camerimage; Opener / Open’er; „Spectre”; Woodstock; Trybunał Konstytucyjny; Holocaust / Holokaust; Boże Narodzenie; Halloween; Święta; Wielkanoc; Wigilia; Zielone Świątki; Zmartwychwstanie Pańskie; ISIS; JOW; KOD; MERS; PKW; TK; WOŚP; rzeczownikówWIĘCEJ
słowa miesięcy w 2015 roku
2015-10-25
Prezentowane omówienia zawierają wyciąg z komentarzy miesiąca w roku 2015. W tych wypadkach, gdy omówienie dotyczyło wybranego słowa, na przykład dlatego że inne zostały już omówione wcześniej, przypominamy wszystkie słowa kluczowe w danym miesiącu, nie omawiamy ich jednak, ewentualnie skierowując tylko do dawniejszych komentarzy. styczeń: frankowicz Wyraz ten najczęściej występuje w liczbie mnogiej i nazywa całą grupę kredytobiorców, formacja żeńska frankowiczka jest rzadka. Słowa z przyrostkiem –owicz nazywają osoby ze względu na sposób lub okoliczności wykonywania czynności. Najczęstsze nazwy na -owicz w Narodowym Korpusie Języka Polskiego to m.in. wczasowicz, spacerowicz, karierowicz i działkowicz, dopiero za nimi są plażowicz, gapowicz, autostopowicz czy balangowicz. Najczęstszą funkcją przyrostka -owicz było w historii polszczyzny i innych języków słowiańskich tworzenie nazwisk, w rosyjskim także patronimików (nazw odojcowskich). Obecne znaczenie franka w polskim systemie finansowym zaowocowało w języku nie tylko frankowiczem. A sama nazwa szwajcarskiej waluty jest obiektem antropomorfizacji; raz bywa nazywana czule Frankiem S. lubWIĘCEJ
Słowa dnia między 27 lipca a 2 sierpnia 2015 roku
2015-08-09
Na przełomie lipca i sierpnia br. w polskich tekstach informacyjmych częściej niż zwykle używano form następujących wyrazów: – rzeczowników pospolitych: dopalacz (5); dżihadysta; padaczka – w połączeniu typu:lekoodporna padaczka; rozterka – wałęsowska (‚jak Lecha Wałęsy’) rozterka; srebro – podatek od miedzi i srebra; mułła; pakt – pakt i kampania; borsuczyca; młodociany (rzeczownik); bulwar – nadwiślański bulwar; osadnik – żydowski osadnik; syrena; powstaniec; dentysta – amerykański dentysta; upał – afrykańskie upały; żeglarz; wakacje; azyl – ubiegać się o azyl; półrocze – pierwsze półrocze; – przymiotników: kurdyjski – w połączeniu typu: kurdyjski rebeliant, kurdyjska pozycja; islamski – Państwo Islamskie; kawalerski – Krzyż Kawalerski; oszczędnościowy w formie: oszczędnościowo – oszczędnościowo-kredytowy; podpalony – podpalony dom; paletyński – palestyńskie dziecko; powstańczy – powstańcze piosenki; trójstronny – komisja trójstronna; – czasowników: odznaczyć – w połączeniu typu: odznaczyć kogoś; zawyć; – imion i nazwisk: + Aleksander Ostrowski; + Jan Kulczyk; – innych nazw własnych i skrótowców: Kurd (2); Woodstock (festiwal, Kostrzyn) – w połączeniu typu: Woodstock 2015, cały świat na Woodstocku, polska rodzina na Woodstocku (7); Państwo Islamskie (organizacja islamistyczna); Krzyż Kawalerski (typ klasy orderu); Reunion (francuska wyspa na Oceanie Indyjskim) – 4; Gloria victis ‚chwała zwyciężonym’ (tu w nazwie pomnika na Cmentarzu Wojskowym naWIĘCEJ
Słowo lipca: dopalacz
2015-07-31
Wśród słów najczęstszych w prasie w lipcu pierwsze miejsce zdecydowanie zajmują dopalacze. Na drugim miejscu jest in vitro, na kolejnych upał i burze. Wieloznaczne słowo dopalacz ma kilka znaczeń. Od kilku lat najważniejsze z nich i najbardziej złowrogie to ‘substancja psychoaktywna lub odurzająca, nie figurująca na oficjalnej liście narkotyków’. Słowniki nie notują jeszcze tego znaczenia. Definiują dopalacz przede wszystkim jako urządzenie w silniku turboodrzutowym lub w układzie wydechowym silnika spalinowego. To znaczenie znane mechanikom od kilkudziesięciu lat (notowane już w słowniku Doroszewskiego) stało się już dawno podstawą potocznego znaczenia dodatkowego elementu poprawiającego działanie czegoś. Już Słownik współczesnego języka polskiego (1996) notuje taką definicję i podaje przykład: Piwo jest doskonałym dopalaczem. Współczesne znaczenie psychoaktywnej substancji chemicznej powstało wskutek stopniowego zawężenia metafory technicznej i ono jest dziś najczęstsze w prasie czy nawet w orzecznictwie sądowym. Potocznie wciąż można nazwać piwo czy nawet kawę dopalaczem, ale wWIĘCEJ
Słowa dnia między 20 a 26 lipca 2015 roku
2015-07-27
W ostatnim pełnym pełnym tygodniu lipca br. w polskich tekstach iformacyjnych częściej niż zwykle pojawiały się formy następujących wyrazów: – rzeczowników pospolitych: dopalacz – w połączeniu typu: spot o dopalaczach, handlować dopalaczami, król dopalaczy (4); burza – silne burze z gradem, burze i wichury (3); ostrzał; nawałnica – krajobraz po nawałnicy (3); nuncjusz – były nuncjusz; powaga – należyta powaga, uwłaczać powadze; dron – incydent z dronem, sterować dronem (2); taxi; upał – fala upałów (2); nieufność – wotum nieufności dla władz; wotum – wotum nieufności dla władz; pendolino; in vitro – ustawa o in vitro (2); arcybiskup – pisać do arcybiskupa; karambol (2); grad – burze, grad i trąby powietrzne (2); płeć – zmiana płci; bagażnik; alimenty – egzekucja alimentów; tłum; wakacje; triathlon; haker – atak hakerów; – przymiotników: kubański; lewicowy – w połączeniu typu:lewicowa wrażliwość; islamski; – czasowników: podsłuchiwać – w połączeniu typu:podsłuchiwać kogoś; uchwalić; utonąć; dyscyplinować – dyscyplinować kogoś; – imion i nazwisk: + Edgar Laurance Doctorow; Adam Bodnar; Nadia Sawczenko; – innych nazw własnych i skrótowców: Suruc (miasto, Turcja); Woodstock (nazwa festiwalu) – w połączeniu typu: bezpieczny Woodstock 2015; TK (Trybunał Konstytucyjny); Audioriver (festiwal, Płock) – Audioriver 2015 (4);WIĘCEJ
Słowa dnia między 13 a 19 lipca 2015 roku
2015-07-27
W tym czasie w polskich tekstach informacyjnych częściej niż zwykle pojawiały się formy następujących wyrazów: – rzeczowników pospolitych: dopalacz (7); eurogrupa; euroland; meczet (2); bombowiec – w połączeniu typu: wojskowy bombowiec strategiczny; in vitro – ustawa o in vitro, sprawa in vitro (3); mocarz; upał (3); marines – czterech marines; decentralizacja – decentralizacja władzy; ordynacja – ordynacja podatkowa; zestrzelenie – zestrzelenie maszyny, zestrzelanie samolotu (2); burza – gwałtowna burza (2); lewica – zjednoczenie lewicy, spory na lewicy; koalicja – zawierać koalicję, startować jako koalicja; dolina; urlop – czas urlopu; morze – ruszyć nad morze, droga nad morze; nawałnica; grad; kasacja – kasacja sprawy; dach – zerwany dach; – przymiotników: pomocowy; energochłonny – w połączeniu typu: firma energochłonna, zakład energochłonny, przedsiębiorstwo energochłonne; irański – irański program nuklearny; bezpartyjny – bezpartyjny samorządowiec; tytularny – sponsor tytularny; islamski – Państwo Islamskie; saudyjski – Arabia Saudyjska, saudyjskie MSW; połamany – połamane drzewo; – czasowników: zadłużać – w formie: zadłużanie; zatruć – w formach: zatruty; zatrucie;–WIĘCEJ
Słowa dnia między 6 a 12 lipca 2015 roku
2015-07-13
W omawianym tygodniu w polskich tekstach informacyjnych częściej niż zwykle pojawiały się formy następujących wyrazów: – rzeczowników pospolitych: eurogrupa (3); upał; meczet (2); wierzytelność; kuter; burza – w połączeniu typu: burza z gradem (2); adwokatura; egzekucja; zadośćuczynienie; likwidator – likwidator PIW; frankowicz – pomoc dla frankowiczów (2); kolonia – dzika kolonia; nawałnica; transatlantyk – Transatlantyk; znieczulenie – poród ze zneczuleniem; in vitro – ustawa o in vitro, los in vitro (4); barszcz – barszcz Sosnowskiego; wierzyciel; półrocze – pierwsze półrocze 2015 roku; poprawka; sądownictwo; dopalacz – zatrucie dopalaczem ‚Mocarz’, fala zatruć dopalaczami (2); zatrucie – zatrucie dopalaczem ‚Mocarz’; masakra – obchody 20-ej rocznicy masakry w Srebrenicy; nuncjusz – były nuncjusz; euroland – przywódcy eurolandu, państwa eurolandu; łeb – świński łeb; kompromis – gotowość do kompromisu, gotowy na kompromis; – przymiotników: zerowy – w połączeniu typu: zerowa stawka PIT-u; zerowy PIT dla młodych; adwokacki; komorniczy – zajęcie komornicze; pomocowy – pakiet pomocowy (2); świński – świński łeb; zakazany – zakazane substancje; – czasowników: utonąć; przewalutować – w połączeniu typu: przewalutować kredyt; rozstrzygać – rozstrzyganie obowiązków, rozstrzyganie wątpliwości; obrzucić – obrzucić kogoś kamieniami; zażyć – zażycie dopalacza; zatruć – zatrucie dopalaczem; – imion i nazwisk: + Antoni Jabłoński; + Omar Sharif; WIĘCEJ
Słowa dnia między 17 a 23 listopada 2014 roku
2014-11-24
W tym okresie w polskich tekstach informacyjnych częściej niż zwykle używano form następujących wyrazów: – rzeczowników pospolitych: tura – w połączeniu typu: pierwsza tura wyborów, druga tura wyborów; renifer; srebro – podatek od srebra i miedzi; dopalacz – rynek dopalaczy, walka z dopalaczami, zawalczyć z dopalaczami; synagoga – atak na synagogę, atak w synagodze; blamaż – blamaż PKW, przyczyna blamażu PKW, trwający blamaż PKW; operetka – formuła operetki; kompromitacja – kompromitacja PKW, PKW obciążona kompromitacją; filmówka – student Filmówki, absolwent Filmówki; nos – mieć coś w nosie; sejmik – wybory do sejmiku województwa x, wybory do sejmiköw, wybory do sejmiköw wojewödzkich; narodowiec – demonstracja narodowców; unieważnienie – żądać uieważnienia wyborów; szaleniec – chronić demokrację przed szaleńcami; fałszerstwo – efekt fałszerstwa, fałszerstwo wyborcze; mandat – zdobyć x mandatów; mir – naruszyć mir domowy; bojownik – bojownicy Al-Szabab; trzęsienie – trzęsienie ziemi; miś; protokół – zatwierdzić protokoły z wojewödztw; demokracja; zamachowiec; prezydentura – dożywotnia prezydentura; autokar – polski autokar; – przymiotników: aksamitny – w połączeniuWIĘCEJ
Słowa dnia między 29 września a 5 października 2014 roku
2014-10-06
Na przełomie września i października w polskich tekstach informacyjnych częściej niż zwykle używano form następujących wyrazów: – rzeczowników pospolitych: expose – w połączeniu typu: expose premier Ewy Kopacz; exposé – exposé nowej premier; górnik; bloger; desperat – desperat z Częstochowy; dron – oferować drony; kazirodztwo – tekst o kazirodztwie, popierać kazirodztwo; osiołek – poznański osiołek, kopulujący osiołek, sex-osiołek; erupcja – erupcja wulkanu; swastyka – prokurator od swastyki; superbakteria – walczyć z superbakterią „New Delhi”; szafka – okradać szafki, włamywać się do szafek; wotum – wyrazić wotum zaufania rządowi albo dla rządu Ewy Kopacz; ordynacja – ordynacja podatkowa; lis; ebola – wirus ebola, epidemia eboli; skarbnik – pijany skarbnik; wytrzeźwienie – izba wytrzeźwień; trójkąt – Trójkąt Weimarski; dopalacz – walka z dopalaczami; dżihadysta; pogranicznik – skorumpowani celnicy i pogranicznicy; pijak – cofnąć auto po pijaku; grobowiec – zaatakować grobowiec Sulejmana Szacha; wyznawca – wyznawca islamu; zakładnik – odszukać zakładników, ścinać głowy zakładnikom, egzekucja brytyjskiego zakładnika;WIĘCEJ